Μέλη της αγιορείτικης παράδοσης

Η λειτουργική μουσική, εμπλουτισμένη με σπουδαία μελουργήματα της βυζαντινής και μεταβυζαντινής φιλολογίας, αποτελεί άριστο μέσο για τη συμμετοχή των πιστών στη λατρεία και την έκφραση της ορθοδόξου πνευματικότητος. Η μελωδία υποταγμένη στο λόγο, σε αντίθεση με την ορθολογιστική δομή της ενόργανης συμφωνικής μουσικής της δύσης, όπου η μουσική κατέχει πρωτεύοντα ρόλο, μας έδωσε αριστουργήματα της καθόλου μουσικής δημιουργίας. Η σπουδή στο εκκλησιαστικό άσμα γίνεται καθημερινά στο Άγιον Όρος, με τις πολύωρες ακολουθίες και την αδιάκοπη δοξολογία του Θεού. Μέλη λιτά και σύντομα ή περίτεχνα και μελισματικά, ανάλογα με το μέγεθος της εορτής και την ακολουθία, εναρμονίζονται στο κάλος της λατρείας και γίνονται «ψυχαγωγία» και προσευχή.

http://www.pemptousia.gr/2014/10/agioritiko-melos/

”Μουσικοδιδασκαλείο στο Άγιον Όρος είναι το ίδιο το ψαλτήρι”

Η αγιορείτικη ψαλτική είναι συνυφασμένη με όλο το λειτουργικό αθωνικό τυπικό που τελείται στο Καθολικό της Μονής. Εκεί χτυπάει η ζωή του μοναστηριού, είναι η αρχή και το τέλος του ημερονυκτίου προγράμματος της μοναστικής ζωής. Πρωτοψάλτες, δομέστικοι, ψάλτες για τα «δεύτερα» των ακολουθιών, αναγνώστες, όλοι μαζί, παίρνουν μέρος στη κοινή προσευχή και ο καθένας διακονεί το μυστήριο της λατρείας και της προσωπικής σωτηρίας.

Δεν είναι τυχαίο, που δεν μνημονεύονται μουσικοδιδασκαλεία και μουσικές σχολές στην εκμάθηση της ψαλτικής στο Άγιον Όρος. Οι χοροί των ψαλτών είναι το καλύτερο διδασκαλείο και η αλάνθαστη μέθοδος της υπερχιλιόχρονης ψαλτικής παράδοσης.
pemptousia.gr

Η διδασκαλία της ψαλτικής στο Άγιον Όρος

Η διδασκαλία της ψαλτικής στο Άγιον Όρος είναι μια διαδικασία που μαρτυρείται στα χειρόγραφα από τις απαρχές της μοναστικής ζωής στην αθωνική χερσόνησο. Μεγάλοι μελωδοί άφησαν θεωρητικές πραγματείες για τις διδακτικές ανάγκες της ψαλτικής και για τους μαθητές που είχαν γύρω τους. Ορόσημο στη θεωρητική ιστορία της αγιορείτικης ψαλτικής αποτελεί η Νέα Μέθοδος του 1814 με την οποία συστηματοποιούνται θέματα σημειογραφίας και θεωρίας με τρόπο σαφή και ευκολομνημόνευτο.

Αγιορείτες μουσικοί ανέλαβαν το έργο της διδασκαλίας του νέου συστήματος στους αγιορείτες μοναχούς-μαθητές και της εξηγήσεως στο νεοφανές σημειογραφικό σύστημα των παλαιών μαθημάτων. Ο Ματθαίος ο Βατοπαιδινός, ο Ιωάσαφ ο Διονυσιάτης και ο Νικόλαος ο Δοχειαρίτης είναι τα πρόσωπα που με ζήλο ανέλαβαν την διάδοση και εδραίωση της Νέας Μεθόδου στο Άγιον Όρος.

Σήμερα, 200 χρόνια μετά την μεταρρύθμιση του 1814, η μεθοδολογία και ο τρόπος διδασκαλίας στο Άγιον Όρος, παραμένει ο ίδιος. Το χοροστάσι είναι ο χώρος τριβής των μαθητευόμενων ψαλτών. Δεν είναι τυχαίο ότι επίσημα η διδασκαλία της ψαλτικής στην εγκύκλιο παιδεία της Αθωνιάδας Σχολής προβλέφθηκε μόλις το 1953 με την έναρξη της τρίτης φάσης λειτουργίας της Σχολής.
pemptousia.gr

Ο Πολυέλεος στην αγιορείτικη ψαλτική παράδοση

Οι Πολυέλεοι είναι μελοποιημένοι στίχοι ορισμένων ψαλμών που ψάλλονται στην ακολουθία του Όρθρου, μετά τα Καθίσματα, και τις Μεγάλες Αγρυπνίες.

Οι σπουδαιότεροι πολυέλεοι στην ιστορία της βυζαντινής μελοποιΐας είναι ο λεγόμενος «Λατρινός» Δούλοι Κύριον σε ήχο α’ και ο λεγόμενος «Κουκουμάς» Δούλοι Κύριον σε ήχο α΄του μαΐστορα Νικολάου Κουκουμά.

Στην σημερινή λειτουργική ζωή του Αγίου Όρους έχουν επιβληθεί νέες συνθέσεις συντομότερες, οι οποίες είναι αριστουργήματα. Στο Άγιον Όρος είθισται να ψάλλεται ο Πολυέλεος Δούλοι Κύριον σε ήχο πλ. α΄του Πέτρου Πελοποννησίου, ο Πολυέλεος «Εξομολογείσθε τω Κυρίω» με ακροτελεύτιο ημιστίχιο «ότι εις τον αιώνα το έλεος αυτού Αλληλούια», και Eκλογή αφιερωμένη στο εορταζόμενο πρόσωπο της πανηγύρεως.
pemptousia.gr

Τα Κεκραγάρια στη βυζαντινή μελοποιΐα

Ο ψαλμός ρμ΄ (140) θεωρείται ιδιαίτερα σπουδαίος για τη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας εξαιτίας του ευχαριστιακού περιεχομένου του. Από τη μελοποίηση στίχων του ψαλμού αυτού προέκυψαν τα «Κεκραγάρια», που ψάλλονται πάντοτε στην ακολουθία του Εσπερινού.

Στην ιστορία της μελοποιΐας κατέχουν σημαντική θέση καθώς παραδίδονται στη χειρόγραφη μουσική παράδοση από σημαντικούς μελοποιούς, όπως είναι ο Ιωάννης Γλυκύς, ο Χρυσάφης ο νέος και ο Μπαλάσιος ιερέας, οι οποίοι έβαλαν τη μαεστρία τους και έχουμε σήμερα λαμπρά μελοποιήματα.

Τα παλαιά επώνυμα κεκραγάρια αποδίδονται στον Άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό και τον Ιωάννη Γλυκύ.

Οι συνθέσεις που ψάλλονται στο Άγιον Όρος σήμερα είναι μέλος του Ιακώβου Πρωτοψάλτου. Διακρίνονται για τις μελωδικές τους θέσεις και την περίτεχνη ανάπτυξή τους με την οποία εκφράζουν το πανηγυρικό των ακολουθιών. Ψάλλονται με αργό τρόπο και το ήθος τους αποπνέει κατάνυξη και μεγαλοπρέπεια, όπως το αργό κεκραγάριο του Ιακώβου Πρωτοψάλτη σε ήχο Δ΄, Παπαδικό.

Ο Ιάκωβος Πρωτοψάλτης μεσουρανεί κατά τον ΙΗ΄αι. και θεωρείται ο κατανυκτικός και μυσταγωγικός μελοποιός, τα μαθήματα του οποίου «κέρδισαν» τους αγιορείτες πατέρες και ψάλλονται αδιάκοπα μέχρι σήμερα στο Άγιον Όρος.

pemptousia.gr/2014/10/ta-kekragaria-sti-vizantini-melopiia/

pemptousia.gr/2014/09/κεκραγάρια-ηχογράφηση-στην-ιερά-μονή/

Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογίας από το "Σχολείον Ψαλτικής"

Το «Σχολείον Ψαλτικής», με αφορμή την 200στή επέτειο από τη Μουσική Μεταρρύθμιση των Τριών Διδασκάλων, διοργανώνει διεθνές συνέδριο μουσικολογίας στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 17 και 18 Οκτωβρίου 2014.

Δείτε εδώ το πρόγραμμα του συνεδρίου και εδώ την προαιρετική αίτηση παρακολούθησης.

http://ieropsaltesartas.blogspot.gr/2014/10/blog-post_4.html

Πανελλήνια Ένωση Προασπιστών της Εθνικής Μουσικής "ΟΙ ΥΠΕΡΜΑΧΟΙ"

Διημερίδα επετειακών εκδηλώσεων «Μνήμης και τιμής» για τους τρεις μεγάλους διδασκάλους και ευεργέτες του Έθνους, Χρύσανθο εκ Μαδύτων, Γρηγόριο Πρωτοψάλτη, Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα - Επί τη συμπληρώσει διακοσίων ετών (1814 - 2014) από την εφαρμογή της λεγομένης Μεταρρύθμισης της Εκκλησιαστικής μας Μουσικής, γνωστή ως Νέας Αναλυτικής Μεθόδου της Ψαλτικής. Αθήνα, 4-5 Οκτωβρίου 2014.

(4 απο­σπά­σμα­τα): http://intv.gr/index.php?option=com_zoo&task=item&item_id=732&Itemid=85

http://soldatosmusic.blogspot.gr/2014/10/blog-post.html

Ψάλτες του Άθωνα

Ο Άθως με την ιστορία, το περιβάλλον, κυρίως όμως με την πνευματική παράδοση και το βίωμα της αγιότητας έγινε πηγή έμπνευσης και εξάσκησης των λειτουργικών τεχνών. Στη μακραίωνη ιστορία του αναδείχθηκε κοιτίδα και εργαστήριο ψαλτικής τέχνης. Μεγάλοι μαΐστορες και καλλίφωνοι ψάλτες βγήκαν από την ζωή και τον τρόπο της μοναστικής πολιτείας και έγιναν φορείς τέχνης και πολιτισμού.

Ο Γέρων Δοσίθεος Κατουνακιώτης (1912-1991) μαθαίνοντας μουσική από πρόσφυγες ιεροψάλτες που βρέθηκαν στο Άγιον Όρος και ακούγοντας ικανούς ψάλτες του Αγίου Όρους, θεωρείται ένας εκ των κορυφαίων ερμηνευτών και εκφραστών της αγιορείτικης ψαλτικής με μεγάλη δεξιοτεχνία στην ερμηνεία μαθημάτων του Ιακώβου Πρωτοψάλτου, μαθήματα του οποίου είναι ιδιαίτερα αρεστά στους αγιορείτες. Δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την ρήση του ότι «Θα πεθάνω και δεν θα χορτάσω τον Ιάκωβο», με την οποία φαίνεται η ερμηνευτική του επιλογή στο κατανυκτικό μέλος του μεγάλου Πρωτοψάλτη των τελευταίων δεκαετιών του 18ου αι. 


Δοξολογία Πέτρου Πελοποννησίου σε ήχο α΄:

ΔΟΞΟΛΟΓΙΑ ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΛ Α΄ ΔΟΣΙΘΕΟΣ ΜΟΝΑΧΟΣ από NikolaosM80

pemptousia.gr/2014/10/ψάλτες-του-άθωνα/

Σχολή Βυζαντινής μουσικής η ανεπίσημος

δ. Η Σχολή Βυζαντινής μουσικής

Είναι θαυμαστό και άξιο πολλών επαίνων αυτό που συμβαίνει με τους Νικησιανιώτες ιεροψάλτες και τραγουδιστές των δημοτικών μας τραγουδιών. Είναι αναμφίβολο ότι από πολύ παλιά χρόνια στη Νικήσιανη υπήρχε και υπάρχει σχολή βυζαντινής μουσικής. Βέβαια η σχολή αυτή δεν ήταν και δεν είναι δυστυχώς κρατική, ούτε είχε καμιά επιχορήγηση από κανέναν και ούτε ιδιόκτητο οίκημα. Οίκημα είχε το στασίδι του ψάλτη, το αναλόγιο της εκκλησίας, και δάσκαλο-καθηγητή τον εμπνευσμένο ταλαντούχο ιεροψάλτη, που χωρίς αμοιβή, αλλά από αγάπη προς τη βυζαντινή μουσική, τη μουσική των αγγέλων, χρόνια και χρόνια συνεχώς στη θεία λειτουργία και σε κάθε άλλη ιεροτελεστία της εκκλησίας, δίδασκε στους ταλαντούχους μαθητές του, που πλαισίωναν πάντοτε το χορό, τη θεία μουσική.

Αφού έπαιρναν τα βασικά μαθήματα της σημειογραφίας, ορθοφωνίας, χρόνων και ο,τιδήποτε χρειάζεται η θεωρία της μουσικής αυτής των Βυζαντινών μας, απ΄την οποία αργότερα προήλθε η ευρωπαϊκή μουσική, ακολουθούσε η εφαρμογή στην πράξη, στο αναλόγιο, στο ψαλτήρι για πολλά χρόνια, οπότε τελικά η όλη αυτή εκπαίδευση δημιουργούσε έναν ολοκληρωμένο από κάθε πλευρά νέο ψάλτη, έτοιμο πλέον να αναλάβει το στασίδι του ψάλτη μιας εκκλησίας. Αυτός ο νέος ψάλτης, διαδεχόμενος το δάσκαλό του στην ίδια ή άλλη εκκλησία, συνέχιζε την παρακαταθήκη του προκατόχου του στους νέους μαθητές του.

Έτσι από δάσκαλο σε μαθητή παρέμεινε στην πράξη και ενεργός πάντοτε η περίφημη και σπουδαία Σχολή Βυζαντινής μουσικής Νικήσιανης και παρότι ήταν ανεπίσημος έχει να παρουσιάσει στο ενεργητικό της τέτοιους και τόσους θαυμάσιους ιεροψάλτες σ΄όλη την Ελλάδα, που θα ζήλευαν πράγματι πολλές επίσημες και οργανωμένες σχολές. (Προσπάθειες για ίδρυση παραρτήματος της ΝΕΛΕ εδώ στη Νικήσιανη δεν καρποφόρησαν).

Είναι γνωστοί στη βόρειο Ελλάδα και αλλού οι καλλίφωνοι και ταλαντούχοι ψάλτες της Νικήσιανης και τραγουδιστές σπάνιων δημοτικών μας τραγουδιών.

Μεγάλοι ψάλτες, που δε ζουν πια, ήταν οι περίφημοι Μπεκιάρης, Σαμαράς, Μαυρουδής, Νικολαΐδης, Μπουρλέτσικας κ.α.

Μεγάλοι και γνωστοί ψάλτες που ζουν σήμερα, είναι ο περίφημος Καραμάνης Αθανάσιος, που μαθήτευσε για αρκετά χρόνια εδώ στη Νικήσιανη, κοντά στον αείμνηστο Μπεκιάρη και που διατέλεσε για αρκετά χρόνια ψάλτης της Νικήσιανης.

Σημερινοί Νικησιανιώτες ψάλτες με μεγάλο ταλέντο στη φωνή τους είναι ο Μπαντής Βασίλειος, έξοχος και μελωδικός ιεροψάλτης στον ιερό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου Νικήσιανης, δάσκαλος της μουσικής και μαθητής του Μπάρμπα Αθανασίου, άλλου μεγάλου ιεροψάλτη και δασκάλου της μουσικής στον Τίμιο Σταυρό Σερρών.

Άλλοι γνωστοί και ταλαντούχοι ψάλτες απ΄τη Νικήσιανη, είναι ο Πασχαλίδης Ζαχαρίας, στη μητρόπολη Θεσ/νίκης, ο Δασκαλούδης Κυριαζής στη μητρόπολη Λαρίσης, ο Μυγδαλιάς Χρήστου στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου Θεσ/νίκης, ο Χράντας Δημήτριος στον Προφήτη Ηλία Καβάλας, ο Ζαχαρούδης Άγγελος στον άγιο Σίλα Καβάλας, ο Μανώλης Θεόδωρος σε εκκλησία της Ξάνθης, ο Δασκαλούδης Ευάγγελος στη Νικήσιανη, ο Κοτσαμπασούδης Πασχάλης στη Νέα Μπάφρα, ο Μήτιος Χρίστος στον Άγιο Χριστόφορο και ο Ταμπακούδης Κων/νος στη Γεωργιανή.

Επίσης γνωστοί ιεροψάλτες σε διάφορες εκκλησίες του εσωτερικού και εξωτερικού είναι οι Γκαμπράνης Νικόλαος, Σωτηρούδης Σωτήριος, Μόδεστος Οδυσσέας, Ζαχαρούδης Αχιλλέας, Ζαχαρούδης Γεώργιος και άλλοι χωρίς όμως στασίδι, όπως ο καλός Βεργούδης Απόστολος, συνταξιούχος τώρα, που ποτέ δεν απουσίασε σαν ψάλτης απ΄την εκκλησία.

Βέβαια δεν αναφέρονται εδώ ψάλτες γειτονικών κοινοτήτων που μαθήτευσαν στη Νικήσιανη.

Φαίνεται εύλογα ότι, η μεγάλη παρακαταθήκη της βυζαντινής μουσικής σ΄αυτόν τον ευλογημένο τόπο είναι πολύ συνειδητή και μεγάλη.

Συνετέλεσε να δημιουργήσει τόσους και τόσους ψάλτες αυτή η παράξενη σχολή, ώστε τελικά και οι ίδιοι οι κάτοικοι να αγαπήσουν την ωραία μουσική και να σιγοψάλλουν στην ώρα της θείας λειτουργίας. Εξάλλου πάντοτε το αναλόγιο του κ.Μπαντή Βασιλείου είναι πολιορκημένο στην κυριολεξία από νέους με έφεση και αγάπη για τη μουσική. Μεταξύ αυτών διακρίνονται εμφανέστατα δύο χαριτωμένα "αηδόνια" του Παγγαίου, ο Αθιανός Απόστολος, μαθητής της Α΄τάξεως του Λυκείου Νικήσιανης και ο Δημητρακούδης Ευάγγελος, μαθητής της Β΄τάξεως του Γυμνασίου Νικήσιανης.

Η αγνότητα της φύσεως και η ομορφιά του περιβάλλοντος μαζί με τις γενετικές καταβολές και την αγάπη προς τη θρησκεία και τη μουσική, πρέπει να είναι οι κύριοι συντελεστές της δημιουργίας των θαυμάσιων αυτών ιεροψαλτών και τραγουδιστών.

Η συμβολή του ορθού και καλλίφωνου ιεροψάλτη στην εκκλησία είναι τεράστια, αφού με τη μελωδική του φωνή εντυπώνονται στις καρδιές των πιστών, η θεία σοφία, τα ιερά λόγια των υμνωδών και μελωδών της εκκλησίας μας, οι προσευχές, οι ύμνοι και οι ψαλμοί της Παλαιάς Διαθήκης, πολλά ιερά αναγνώσματα και ο ίδιος ο ¨Απόστολος¨.

Ο σεμνός ιεροψάλτης με το θείο χάρισμα της φωνής του συγκινεί, ενθουσιάζει, γαλουχεί και διδάσκει, έχει μια πολύ υψηλή και μεγάλη θέση στην εκκλησία και στη θεία λειτουργία, είναι ¨κατά χάριν¨ έμμεσος απόστολος, κατηχητής, μύστης, διάκονος και ιερέας, έτοιμος για το λειτούργημα του διακόνου και του ιερέα, αν έχει έφεση για το σκοπό αυτό.

Είναι γνωστό ότι οι φωτισμένοι και χαρισματούχοι ιεροψάλτες και τραγουδιστές των ωραίων μας δημοτικών τραγουδιών, στα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας, εκτός του ότι συγκινούσαν και γαλουχούσαν τις ψυχές των ραγιάδων στη θεία λειτουργία, με τις συχνές μετακινήσεις τους στις γιορτές και τα πανηγύρια στα διάφορα χωριά και πόλεις τα χρόνια εκείνα, τόνωναν και διατηρούσαν δυνατή την πίστη στο Χριστό και την ελπίδα για τον ερχομό της ελευθερίας. Παράλληλα ήταν άμεση η επίδρασή τους στην αγάπη για τη λαϊκή παράδοση, τα τραγούδια, τους χορούς. Δεν πρέπει να ήταν μικρότερης αξίας οι πληροφορίες που μετέδιδαν για τις κινήσεις των Τούρκων και τις κινητοποιήσεις των Ελλήνων στα χωριά και τις πόλεις. Γι αυτό η προσφορά τους ήταν τεράστια.

Είναι προς τιμή των ιεροψαλτών της Νικήσιανης που και αυτήν την παρακαταθήκη την τηρούν και σήμερα από δική τους αποκλειστικά πρωτοβουλία. Είναι πραγματικά σπάνια απόλαυση να χαρείς τη μουσική πανδαισία αυτών των "αηδονιών" του Παγγαίου, όταν αρκετοί απ΄αυτούς συναντιούνται μερικές φορές το χρόνο σε κάποια χωριά του Παγγαίου για να ψάλλουν χαριτωμένα επίλεκτους ύμνους της Βυζαντινής μας μουσικής και σπάνια Παγγαιορείτικα δημοτικά τραγούδια, σε νέους και ηλικιωμένους, που πραγματικά μαγεύονται απ΄την μελωδία και την αρμονία αυτών των θαυμάσιων και χαριτωμένων ανθρώπων, που μόνοι τους και αβοήθητοι, χαρίζουν μια σπάνια εθνική και θρησκευτική προσφορά στους απλοϊκούς ανθρώπους, κόντρα στο αδιάφορο κατεστημένο που ασυνείδητα εισάγει ο,τιδήποτε ξενόφερτο, έστω κι αν ακόμη δεν είναι ωφέλιμο και ηθικό.

Από το βιβλίο του Θεοφίλου Θωμά «Ματιές στη Νικησιανή, στα Ιερά της Προσκυνήματα και στα μοναστήρια του Παγγαίου». (ΚΑΒΑΛΑ, 1991, σελ.212-215)

Η πάντερπνη Δοξολογία του Κοσμά Μαδυτινού

Ο Μητροπολίτης Κοσμάς, προερχόμενος από ένα πλούσιο πολιτισμικό περιβάλλον, όπως ήταν αυτό της Μαδύτου, έφτασε στην Κωνσταντινούπολη όπου είχε την ευκαιρία να συναναστραφεί με έγκριτους μουσικούς μεταξύ των οποίων και ο Γεώργιος Βιολάκης.

Το μουσικό του έργο αποτυπώθηκε στην έκδοση ”Ποιμενικός αυλός” στην οποία περιέχονται μέλη-συνθέσεις του ιδίου και η περίφημη Δοξολογία σε ήχο πλ. β΄ που είθισται να ψάλλεται στις πανηγύρεις του Αγίου Όρους.

pemptousia.gr