"ΑΝΕΤΕΙΛΕ ΤΟ ΕΑΡ" ΘΡ.ΣΤΑΝΙΤΣΑΣ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ 2012

Μεγάλη Τρίτη Εσπέρας στη Νικήσιανη Παγγαίου

Την Μεγάλη Τρίτη, 7 Απριλίου, εσπέρας τελέσθηκε με εκκλησιαστική κατάνυξη η ακολουθία του Νυμφίου, ο Όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης.

Ο Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας κ. Χρυσόστομος χοροστάτησε στην ακολουθία ψάλλων από του θρόνου, στον Ιερό Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου Νικησιάνης συμπροσευχομένων των Ιερέων της πόλεως καθώς και πλειάδας πιστών κατοίκων της κωμοπόλεως με επικεφαλής τον πρώην πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων κ. Γεώργιον Καλαντζή, τον Δήμαρχο Παγγαίου κ. Φίλιππον Αναστασιάδη και μέλη του τοπικού Συμβουλίου της επαρχίας Παγγαίου.

Το Δοξαστικό των Αποστίχων της ακολουθίας του Όρθρου «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή» εψάλη από τον καλλικέλαδο Πρωτοψάλτη του Ναού κ. Βασίλειον Μπαντήν.

Πριν το τέλος της ακολουθίας ο Σεβασμιώτατος εκήρυξε το Θείο Λόγο και μίλησε περί της Οσίας Κασσιανής τονίζοντας την σπάνια ποιητική αξία του γνωστού Τροπαρίου της.

Το κήρυγμα του Σεβασμιωτάτου κατά την ακολουθία:



http://imelef.gr/archives/2408

Ο μουσικοποιητικός πλούτος της Μεγάλης Εβδομάδος

Η Μεγάλη Εβδομάδα παρουσιάζει την μεγαλύτερη ποικιλία συνθέσεων, ύμνων και μελών ενώ παρελαύνουν όλοι οι ήχοι προκειμένου να αποδοθεί το βαθύ περιεχόμενο των ημερών αυτών[1]. Στην ανάλυση που ακολουθεί επιλέξαμε κυρίως δύο ομάδες τροπαρίων, τα Ιδιόμελα, που ανήκουν σε αργοσύντομο ή στιχηραρικό μέλος και τα τροπάρια των Κανόνων που ανήκουν στο σύντομο ή ειρμολογικό μέλος, εξετάζοντας συγκεκριμένους ύμνους, μέσα από τους οποίους θεωρούμε ότι γίνεται εμφανής η μουσική διαβάθμιση των ημερών της Μεγάλης Εβδομάδος, που ακολουθεί και εξυπηρετεί το βαθύ πνευματικό και θεολογικό περιεχόμενό τους.

Την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ, ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας. Ο Νυμφίος Χριστός μετά την θριαμβευτική είσοδό του στα Ιεροσόλυμα αναγγέλλει στους μαθητές του το Πάθος του που πλησιάζει. Παράλληλα νοηματοδοτούν την ημέρα η ευαγγελική περικοπή της ξηρανθείσης ακάρπου συκής, η οποία συμβολίζει τους Φαρισαίους αλλά και τον κάθε πνευματικά άκαρπο άνθρωπο, αλλά και η ανάμνηση του δικαίου Ιωσήφ, που προτίμησε να δραπετεύσει γυμνός παρά να πέσει στην αγκαλιά της αμαρτωλής γυναίκας του Πετεφρή[2]. Οι κακουχίες και τα πάθη του Δικαίου Ιωσήφ αποτελούν κατά τον Παπαδιαμάντη προτύπωση των Παθών του Κυρίου. Το ιδιόμελο Ἐρχόμενος ὁ Κύριος σε ήχο α΄, που ψάλλεται σε αρκετά υψηλή βάση, δημιουργεί παρακλητικό και συνάμα κατανυκτικό κλίμα και γίνεται προσκλητήριο προς τους μαθητές αλλά και κάθε πιστό, να καθαρίσει με την μετάνοια και την εξομολόγηση τον εαυτό του, ώστε να έχει πνευματική εγρήγορση προκειμένου να συμπορευθεί με τον Πάσχοντα Αμνό του Θεού. Στο ίδιο πλαίσιο ανταπαντά το Ιδιόμελο Φθάσαντες πιστοί σε πλ. α΄, δίδοντας το αίσθημα της χαρμολύπης αλλά και της δοξολογικής ευχαριστίας που μας αξίωσε να προσεγγίσουμε τις Άγιες ημέρες του Πάθους Του.

Την Μεγάλη Δευτέρα το βράδυ ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Τρίτης, και η Εκκλησία θυμάται  την παραβολή των 10 παρθένων, τη στιγμή που οι Φαρισαίοι προσπαθούν να καταφερθούν εναντίον του Διδασκάλου και να παγιδεύσουν τον Σωτήρα ώστε να Τον οδηγήσουν σε δίκη. Το πρώτο ιδιόμελο Ἐν ταῖς Λαμπρότησι, ψάλλεται σε α΄ ήχο ενώ παρενθετικά ολόκληρες φράσεις εκπίπτουν σε Δεύτερο ήχο, και έτσι ενισχύεται ο παρακλητικός τόνος σε αυτό[3]. Η ραθυμία, η οκνηρία των πέντε μωρών παρθένων, και η ανάγκη για εγρήγορση[4], νήψη, και καταφυγή στο έλεος του Θεού προβάλλονται στον ύμνο αυτό που εξυπηρετείται από την ελεύθερη κίνηση του εισαχθέντος δευτέρου ήχου.

Το ιδιόμελο, Ὁ τῇ ψυχῆς ῥαθυμίᾳ, κινείται εξ ολοκλήρου στον παρακλητικό β΄ ήχο, εκφράζοντας θερμή ικεσία στον Νυμφίο Χριστό να μην επιτρέψει την ύπνωση που ακολουθεί την τεμπελιά και τη ραθυμία, αλλά να διατηρήσει αναμμένη την πνευματική μας λαμπάδα που ακολουθεί τις αρετές και την αύξηση των πνευματικών χαρισμάτων (των ταλάντων), ώστε να συμμετάσχουμε στην χαρά του Νυμφώνα και της Αναστάσεως Του.

Η μετάνοια της πόρνης γυναίκας που άλειψε με μύρο τα πόδια του Ιησού, διαποτίζει όλους τους ύμνους του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης Εσπέρας, και κορυφώνεται με επίταση στο Τροπάριο της Κασσιανής μοναχής[5]. Αντίστροφη κίνηση στη μετάνοια της πόρνης, η οργή των Φαρισαίων αλλά και του αχάριστου μαθητή Ιούδα, που μεθοδεύει την προδοσία Του.  ‘‘Πόσον αἱ δύο πράξεις, ἡ τῆς πόρνης καὶ ἡ τοῦ Ἰούδα, ἀντιθέτως κεῖνται ἀλλήλαις!’’…‘‘Κάλλιστα τῆς ἑσπέρας ταύτης τὰ τροπάρια· ἐν αὐτοῖς ἡ ἁμαρτωλὸς θαυμάζεται καὶ ἐπαινεῖται, ὁ δὲ Ἰούδας κατακρίνεται δι᾿ ἐκφράσεων ἀνταξίων τῆς προδοσίας, πρὸς διόρθωσιν τῶν ἁμαρτωλῶν’’[6].

Τα δύο πρώτα ιδιόμελα των αίνων Σὲ τὸν τῆς Παρθένου και Τὸ πολύτιμον μῦρον ‘‘ψαλλόμενα εἰς τρυφερώτατον ἤχον’’[7], τον α΄, εκφράζουν εμφαντικά το βάθος της μετανοίας της αμαρτωλής γυναίκας, γεγονός που τονίζεται με παρένθετα τμήματα σε χρωματικό Δεύτερο και πλάγιο του Δευτέρου, κατά τη ροή τους, και την ικεσία να παράσχει ο Σωτήρας την άφεση σε κάθε ένα από εμάς.

Τα Απόστιχα τροπάρια της ίδιας ακολουθίας κορυφώνουν την ένταση με τον σκληρό χρωματικό πλάγιο του Δευτέρου ήχο, καθώς ομολογούν το παράδοξο φαινόμενο η βεβυθισμένη τῇ ἁμαρτίᾳγυναίκα να είναι η μόνη που αναγνωρίζει την Θεότητα του Χριστού και εμπιστεύεται το ράκος του εαυτού της στην άκρα αγαθότητα και το έλεος του Θεού ( Μ. Τρίτη Εσπέρας, Σήμερον ὁ Χριστός)[8].

Ο Όρθρος της Μ. Πέμπτης και οι Ακολουθίες των επομένων ημερών εμπλουτίζονται σταδιακά με ιδιόμελα στους χρωματικούς ήχους που επικρατούν στους Αίνους και προβάλλουν, τον φόβο, την αγωνία, τη φρίκη για τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν.  Τέσσερα γεγονότα μας παρέδωσαν κατά τον Συναξαριστή οι πατέρες να εορτάζουμε την ημέρα αυτή: Τον ιερό νιπτήρα, το Μυστικό Δείπνο, Την Υπερφυά Προσευχή του Χριστού και την Προδοσία του Ιούδα[9].

Το ιδιόμελο Συντρέχει λοιπόν, σε β΄ ήχο, συγκλονίζει με τον τρόπο με τον οποίο μαρτυρεί την ντροπή και την αχαριστία των Ιουδαίων απέναντι στον Δημιουργό και κτίστη των απάντων.

Η νοηματική κορύφωση των τροπαρίων των Αίνων και η πνευματική φόρτιση που προκαλούν αμβλύνεται με την ομάδα των Αποστίχων, σε διατονικό πλ δ’, που απαλύνει και ηρεμεί την οδύνη του πιστού μπροστά στη φρίκη της προδοσίας.  Ωστόσο το Δοξαστικό Ιδιόμελο Μυσταγωγών σου Κύριε, σε ήχο θρηνητικό αλλά συνάμα και χαρμόσυνο πλ. α΄, εκτινάσσει εκ νέου το νου των πιστών, δημιουργώντας παράλληλα διεκφυγή της έντασης στο προανάκρουσμα της Ανάστασης. Η φιλία, η αγάπη, η ταπείνωση, η διακονία, η γεύση του Σώματος και του αίματος Του Χριστού, νικά κάθε φόβο, ακόμη και αυτό του πάθους και του θανάτου[10].

Η Ακολουθία των Αχράντων Παθών του Κυρίου ‘‘διακρινομένη καθ᾿ ὅλα ἀπὸ τῆς τῶν παρελθουσῶν ἡμερῶν’’[11], αποτελεί την πιο πολυσύνθετη σε δομή και εναλλαγή ήχων ακολουθία της Μεγάλης Εβδομάδος. Καθίσματα, ιδιόμελα και 14 αντίφωνα πλαισιώνουν  τις 12 ευαγγελικές περικοπές που αναφέρονται στο πάθος του Χριστού. Ο Εκτενής κανόνας, οι Μακαρισμοί, και τα υπόλοιπα ιδιόμελα των Αίνων και των Αποστίχων, συνθέτουν ένα πολύχρωμο υφαντό που μυσταγωγεί τον πιστό στα πάθη του Χριστού αλλά και αναπαύει την ψυχή από την αδυναμία της να αντιληφθεί το μέγεθος της Θυσίας και της Απέραντης ταπείνωσής Του[12].

Το ιδιόμελο Δύο καὶ πονηρά, σε γ΄ ήχο, απαριθμεί με απαράμιλλο τρόπο και απλότητα όλα τα Πάθη του Θεανθρώπου σε τέσσερις μόλις γραμμές[13]. Οι Χρωματικοί ήχοι κατέχουν εξέχουσα θέση με χαρακτηριστικά θρηνητικά μέλη, όπως το Σήμερον κρεμᾶται[14] και το Ἐξέδυσάν με[15],στον περιπαθή κατά τον Παπαδιαμάντη πλ. β΄. Οι ύμνοι αυτοί οδηγούν στην κορύφωση του Θείου Δράματος. Ωστόσο πολύ σοφά η Τάξις της Ακολουθίας προβλέπει μετά το πρώτο,  Κανόνα εις ήχον πλ. β’ ειρμολογικόν, ο οποίος έχει απεκδυθεί το βαρύ χιτώνα του σκληρού χρωματικού του, ενώ μετά το δεύτερο ακολουθούν τα Απόστιχα σε α΄ και β΄ ήχο αλλά και ο διατονικός πλ δ’ των δύο δοξαστικών των Αποστίχων που αποσυμπιέζουν την ένταση.

Κωνσταντίνος Κουτούμπας, Θεολόγος

http://www.pemptousia.gr/2015/04/o-mousikopiitikos-ploutos-tis-m-evdo/

Νότες βυζαντινές

Ο Ανέστης πλησίασε το αναλόγιο. Η ακολουθία δεν είχε ξεκινήσει ακόμα. Ο ψάλτης της εκκλησίας, ο κ. Γιώργος, τον είχε δει σε κάθε κυριακάτικη λειτουργία πώς περιεργαζόταν το ψαλτήριον, τοαναστασιματάριο, και τον είχε ρωτήσει αν ήθελε να του δείξει από κοντά κάποια βιβλία και άλλα «βοηθήματα» ενός ψάλτη. Ο Ανέστης είχε γνέψει καταφατικά και σήμερα, απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων, είχε καταφτάσει πρώτος – πρώτος με τους γονείς του, για να συναντήσει τον κ. Γιώργο.

Ο ψάλτης έφτασε και χαιρέτισε με ευγένεια τον νεαρό και τους γονείς του. Κάθισε στο στασίδι του μπροστά από το αναλόγιο και άνοιξε ένα χοντρό μαύρο βιβλίο.

– Αυτό είναι το αναστασιματάριο. Λέγεται έτσι γιατί περιέχει μελοποιημένους αναστάσιμους ύμνους τουΜεγάλου Εσπερινού και του όρθρου της Κυριακής, άρχισε να εξηγεί ο ψάλτης μας, αλλά αμέσως ο Ανέστης τον διέκοψε:

-Αυτά τα σημαδάκια πάνω από τα λόγια, δηλαδή τους στίχους, τι είναι;

– Αυτά τα σημαδάκια είναι οι νότες της βυζαντινής μουσικής. Σ΄ αυτή τη μουσική δεν έχουμε πεντάγραμμα και κυκλικές νότες αλλά αυτά εδώ τα σημαδάκια. Αυτά μας δείχνουν τις νότες που θα τραγουδήσουμε. Αυτή η μουσική γραφή ονομάζεται παρασημαντική και χρησιμοποιείται από την περίοδο τη βυζαντινής αυτοκρατορίας. Α, ξέχασα να σου πω επίσης ότι στη βυζαντινή μουσική οι νότες στη σειρά δεν ονομάζονται ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα, σι, ντο. Τα ονόματα τους εδώ είναι νη, πα, βου, γα, δι, κε, ζω, νη.

Μπερδεύτηκε λίγο ο Ανέστης. Το μάτι του έπεσε σε ένα μικρό κυκλικό οργανάκι στην άλλη μεριά του αναλογίου.

– Αυτό τι είναι; ρώτησε.

– Α, αυτό είναι το διαπασών, απάντησε ο κ. Γιώργος. Είναι σαν κυκλική φυσαρμόνικα. Το χρησιμοποιούν οι ψάλτες για ναπάρουν τόνο, δηλαδή το φυσάνε, για να βρουν την αρχική νότα ενός ύμνου ή τροπαρίου, ώστε να ψάλλουν σωστά.

Στη συνέχεια ο ψάλτης μας έφερε στα χείλη του το διαπασών και άρχισε να ψάλλει: «Τον νυμφώνα σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον και ένδυμα ουκ έχω, ίνα εισέλθω εν αυτώ˙ λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής, φωτοδότα, και σώσον με».

- Πολύ όμορφος αυτός ο ύμνος. Σήμερα θα το ψάλλετε αυτό; ρώτησε ο μικρός.

– Αυτό το ψάλλουμε και σήμερα και αύριο και μεθαύριο. Στους ναούς των πόλεων κάθε απόγευμα ψάλλεται ο όρθρος της επόμενης μέρας. Μάλιστα τη Μεγάλη Τρίτη το απόγευμα ψάλλουμε ένα πολύ γνωστό τροπάριο, το τροπάριο της Κασσιανής, απάντησε ο ψάλτης.

– Δηλαδή αυτό το τροπάριο αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που τη λέγανε Κασσιανή;

Ο κ. Γιώργος χαμογέλασε με την ερώτησε του Ανέστη.

– Το τροπάριο της Κασσιανής λέγεται έτσι επειδή έγραψε τους στίχους του η μοναχή Κασσιανή, που έζησε στην Κωνσταντινούπολη τον 9ο αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, η Κασσιανή ήταν μία από τις υποψήφιες γυναίκες που θα επέλεγε ως σύζυγό του ο αυτοκράτορας Θεόφιλος. Σ΄ αυτήν που θα διάλεγε θα πρόσφερε ένα χρυσό μήλο. Έχοντας κάνει την επιλογή του στο πρόσωπο της Κασσιανής, πριν της δώσει το μήλο της είπε: «Από τη γυναίκα έχουν ξεκινήσει όλα τα δεινά της ανθρωπότητας», εννοώντας το προπατορικό αμάρτημα της Εύας. Χωρίς να διστάσει και χωρίς να φοβηθεί τον αυτοκράτορα η Κασσιανή απάντησε αμέσως: «Αλλά και από τη γυναίκα προέκυψε το καλύτερο για την ανθρωπότητα», εννοώντας τον Ιησού Χριστό, που γεννήθηκε από την Παναγία μας. Ο Θεόφιλος αποδείχτηκε ιδιαίτερα εγωιστής, καθώς δεν ανέχτηκε μια τέτοια αντιλογία και έδωσε το μήλο στην επόμενη επικρατέστερη, τη Θεοδώρα. Μετά από αυτό η Κασσιανή έγινε μοναχή. Στο μοναστήρι αναδείχθηκε σπουδαία υμνογράφος. Έτσι λέει η παράδοση. Το πιο σπουδαίο ποιητικό της κείμενο είναι ο ύμνος που θα ακουστεί στο τέλος της ακολουθίας του όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης, δηλαδή τη Μεγάλη Τρίτη το απόγευμα. Άντε, πήγαινε τώρα να κάτσεις με τους γονείς σου γιατί σε λίγο αρχίζει η ακολουθία.

Ο Ανέστης κάθισε στο στασίδι του γοητευμένος από τα όσα είχε μάθει. Κοίταξε τον ναό, τις αγιογραφίες, τους ιερείς του ναού. Οι ψαλμωδίες άρχισαν. Η φωνή του ψάλτη και αυτή η μουσική δημιουργούσε μια ζεστασιά και μια κατάνυξη. Κοίταξε γύρω του. Τα βλέμματα των πιστών ήταν ήρεμα, γαλήνια. Έκλεισε τα μάτια του και ψιθύρισε μια προσευχή.

Αλέξανδρος Σαββόπουλος

http://www.pemptousia.gr/2015/03/notes-vizantines/

Μεγάλη Εβδομάδα στο Πατριαρχικό Ναό

Στο πατριαρχικό ναό χοροστατεί ο Πατριάρχης σε όλες τις ακολουθίες σύμφωνα με τη τυπική τάξη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Αναγινώσκει τον Εξάψαλμο και τα άλλα αναγνώσματα τα ανήκοντα στον Προεστώτα. Οι ψάλτες από τη θέση τους αποδίδουν «αργώς και μετά μέλους» τα ορισμένα τροπάρια.

Στους αίνους των ακολουθιών του Νυμφίου ψάλλεται αργό το «Αινείτε» από τον αριστερό χορό, ενώ ο Πατριάρχης κατέρχεται του δεσποτικού θρόνου και μεταβαίνει στο δεξιό κλίτος του Πατριαρχικού ναού για να προσκυνήσει τη «Στήλη της Φραγγελώσεως» και την εικόνα του Νυμφίου Χριστού, που είναι δίπλα στη Στήλη. Ο Πατριάρχης επιστρέφει στο σολέα ευλογεί τον λαό και ανέρχεται στο θρόνο. Ο Πατριαρχικός ναός είναι το πρότυπο της τάξης και της ψαλμωδίας για τη Μεγάλη Εβδομάδα με το πλήθος των ακολουθιών και λατρευτικών πράξεων.