Τρίτη 16 Σεπτεμβρίου 2014
Θεομητορικός τερερισμός
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΥΠΙΕΣ ΚΑΙ ΨΑΛΤΙΚΑ ΟΛΙΣΘΗΜΑΤΑ
Όλες οι ιερές ακολουθίες πρέπει να τελούνται σύμφωνα με τις από αιώνων καθιερωμένες Λειτουργικές Διατάξεις, οι οποίες έχουν κατά καιρούς κωδικοποιηθεί στα διάφορα Τυπικά, από τα οποία αυθεντικότερα λογίζονται τα του Αγίου Σάββα, του Πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου του Βυζαντίου και της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως.
Άλλοτε υπήρχε μεγάλος σεβασμός και προσήλωση προς τις παγιωμένες Τυπικές Λειτουργικές Διατάξεις, διότι και ο τύπος έχει τη σημασία του, επειδή επάνω στους τύπους και τα εκφραστικά λειτουργικά σχήματα σαρκώνεται το εκκλησιαστικό φρόνημα και επιβεβαιώνεται η αρετή της Υπακοής.
Σήμερα, παρατηρούμε ότι πολλοί κληρικοί και ιεροψάλτες αυθαιρετούν, προτιμώντας καινοτομίες οι οποίες ούτε απαραίτητες είναι, ούτε και εγκεκριμένες από κάποια Εκκλησιαστική Αρχή. Στην Εκκλησία δεν μπορεί να επικρατεί το ατομικό πνεύμα και η προσωπική κατ΄αρέσκειαν τέλεση των Ιερών Ακολουθιών.
Στην περίπτωση που τελείται Αρτοκλασία, το πρώτο ιδιόμελο της Λιτής ψάλλεται από τον αριστερό χορό. Αυτό ορίζει το εν χρήσει Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και από τον προεξάρχοντα ιερέα λέγεται το «Θεοτόκε Παρθένε». Το Τυπικόν του Πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου, εγκεκριμένο από Συνοδική Επιτροπή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, σημειώνει τα εξής: «Κατά πάσαν εορτήν Δεσποτικήν τε και Θεομητορικήν και παντός εορταζομένου Αγίου, εις την αρτοκλασίαν «Θεοτόκε Παρθένε» ψάλλεται. Ωσαύτως και εν τη Διακαινησίμω Εβδομάδι.» Το εν χρήσει νεότερο Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, ορίζει ότι στην Αρτοκλασία ψάλλεται πάντοτε το «Θεοτόκε Παρθένε», αλλά κατά την Διακαινήσιμον Εβδομάδα, αντί του «Θεοτόκε Παρθένε», ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη». Κακώς, ως εκ τούτου, ορισμένοι κληρικοί ψάλλουν το «Χριστός Ανέστη»μέχρι την εορτή της Αποδόσεως του Πάσχα και κάκιστα και ελαφρά τη καρδία, κάποιοι άλλοι ψάλλουν το Απολυτίκιον της Εορτής. Το «Θεοτόκε Παρθένε» ψάλλεται πάντοτε σε Ήχον Πλάγιον του Πρώτου.
Τα Δοξαστικά των Αποστίχων της Μεγάλης Τετάρτης «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαιςπεριπεσούσα γυνή…» και της Αποκαθηλώσεως «Σε τον αναβαλλόμενον το φως ώσπερ ιμάτιον…», όπως και το κάθισμα «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου…»στις Ακολουθίες των Χαιρετισμών της Θεοτόκου και τα Προσόμοια «Πάντων προστατεύεις αγαθή…» και «Σφαγήν σου την άδικον Χριστέ…» στο τέλος των Κατανυκτικών Εσπερινών και του Μεγάλου Αποδείπνου, από τον αριστερό χορό ψάλλονται. Αυτό ορίζει το Τυπικόν της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Αλλά ούτε οι κληρικοί αρκούνται εις τα υπό των ιερέων ψαλλόμενα, ούτε οι εκ δεξιών ψάλλοντες περιορίζονται εις τα υπό του δεξιού χορού κατά τάξιν αποδιδόμενα. Τα θύματα είναι πάντοτε οι εξ αριστερών ψάλλοντες, οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως ψάλτες δεύτερης διαλογής και ως εκ τούτου, πάσα εις βάρος τους υφαρπαγή θεωρείται κακώς, κάκιστα επιτρεπτή! Μόνο στον Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό της Κωνσταντινουπόλεως τηρείται απαρεγκλίτως η τάξις και διασώζονται οι αρχαίες συνήθειες, διότι η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία υπήρξε ανέκαθεν ο θεματοφύλαξ της παραδοσιακής Ψαλτικής Τέχνης και των Τυπικών Λειτουργικών Διατάξεων.
Τα Αυτόμελα Καθίσματα «Χορός Αγγελικός», «Κατεπλάγη Ιωσήφ» και «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου» και όσα άλλα επί τη βάσει αυτών έχουν συντεθεί, εάν μεν ψάλλονται ως καθίσματα, ακολουθούν τον ήχο και τη ρυθμοτονική νομοτέλεια των Αυτομέλων Καθισμάτων. Όσα, όμως, ψάλλονται στη θέση των Απολυτικίων, ψάλλονται όπως τα ομόηχα Απολυτίκια.
Το «Χορός Αγγελικός», ως Κάθισμα, ψάλλεται όπως το Κάθισμα «Τον τάφον σουΣωτήρ», σε Ήχο Πρώτο και Μέλος Επείσακτον Χρωματικό, ενώ ως Απολυτίκιον ψάλλεται σύμφωνα με τα Απολυτίκια του Α΄ Ήχου, με δεσπόζοντες φθόγγους τον ΠΑ και τον ΔΙ.
Το «Κατεπλάγη Ιωσήφ», ως Κάθισμα, ψάλλεται σε ήχο Πλάγιο του Δευτέρου (Νενανώ), ενώ ως Απολυτίκιον, ψάλλεται σε ήχο Τέταρτο Χρωματικό, όπως όλα τα Απολυτίκια του Τετάρτου Ήχου. Ο Στέφανος Μιχαήλ, Λαμπαδάριος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, στην υπό του ιδίου εκδοθείσα «Μουσική Κυψέλη», έχει καταχωρήσει τα τροπάρια «Ετοιμάζου Ζαβουλών» και «Απεγράφετο ποτέ» ως Απολυτίκια σε Ήχο Τέταρτο Χρωματικό και όχι σύμφωνα με το Αυτόμελον Κάθισμα«Κατεπλάγη Ιωσήφ».
Όσα τροπάρια έχουν συντεθεί επί τη βάση του Αυτομέλου «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου», εάν μεν υπέχουν θέση Καθίσματος, ψάλλονται όπως το Αυτόμελον Κάθισμα. Εάν, όμως, χρησιμοποιούνται ως Απολυτίκια, τότε ψάλλονται σύμφωνα με τα Απολυτίκια του Γ΄ Ήχου.
Στο «Μουσικόν Απάνθισμα» του Πρωτοψάλτου του Ιερού Ναού του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους Χρυσοστόμου Αγιογράφου που εκδόθηκε το 1904 από το Πατριαρχικό Τυπογραφείο, το Απολυτίκιον του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου٭ συντεθειμένο σύμφωνα με το Αυτόμελον Κάθισμα «Την ωραιότητα της Παρθενίας σου», ο μουσικώτατος εκδότης το έχει τονίσει σύμφωνα με τα Στιχηρά του Γ΄ Ήχου και όχι σύμφωνα με το Αυτόμελον Κάθισμα.
Όσα Απολυτίκια είναι συντεθειμένα σύμφωνα με το Κοντάκιον της εορτής του Τιμίου Σταυρού «Ο Υψωθείς εν τω Σταυρώ εκουσίως» ψάλλονται όπως τα Απολυτίκια του Τετάρτου Ήχου. Αυτή είναι η Πατριαρχική Παράδοση, καταγεγραμμένη στα Απολυτίκια του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος «Τη Θεοτόκω εκτενώς» και «Ου σιωπήσομεν ποτέ» σύμφωνα με τα Αναστασιματάρια των Πρωτοψαλτών της Μεγάλης Εκκλησίας Κωνσταντίνου του Βυζαντίου και Ιωάννου του Νεοχωρίτου.
Κατά τις εορτές του Τιμίου Σταυρού και της Σταυροπροσκυνήσεως, η τελετή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού τελείται κανονικά στο τέλος της Μεγάλης Δοξολογίας και όχι στο τέλος της Θείας Λειτουργίας, με την έωλη δικαιολογία ότι τότε το εκκλησίασμα είναι πολυπληθέστερο! Πολλές καινοτομίες υιοθετούνται με το πονηρόν επιχείρημα ότι αυτό αρέσει στον κόσμο! Εάν το κριτήριο της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας είναι το τι αρέσει και τι δεν αρέσει στον κόσμο, τότε το κάθε εκκλησίασμα θα επιβάλλει τις δικές του προτιμήσεις και τα πάντα θα είναι διαρκώς μεταβαλλόμενα, ασυνάρτητα και αλλοπρόσαλλα!
Στο Απολυτίκιον των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών που ψάλλεται τρεις φορές, κακώς παραλείπεται στο δεύτερο το «Δόξα Πατρί» και στο τρίτο το «Και νυν και αεί». Το ίδιο συμβαίνει και στα εισοδευτικά τροπάρια «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται»και «Ότε οι ένδοξοι Μαθηταί».
Ορισμένοι κληρικοί στην Εξόδιο Ακολουθία προτιμούν τα εκτός Τυπικού εξεζητημένα ιδιόμελα και όχι τα συνηθισμένα και από αιώνων καθιερωμένα. Οι Λατίνοι έλεγαν ότι η συνήθεια καθιερώνει τους γλωσσικούς κανόνες (consuetudo norma loquendi) και ο σπουδαίος πανεπιστημιακός γλωσσολόγος Κωνσταντίνος Κόντος, ο οποίος διετέλεσε και Γυμνασιάρχης του Πυθαγορείου Γυμνασίου, συμπληρώνει: «Είναι πολλώ κάλλιον να λέγει τις τα κοινολεκτούμενα ή σπουδάζων περί τα χαριέστερα, να βαρβαρίζει και να σολοικίζει δεινότατα!» («Είναι πολύ καλύτερα να μεταχειρίζεται κάποιος τις συνηθισμένες εκφράσεις, παρά να χρησιμοποιεί αρχαιοπρεπείς διατυπώσεις και να διαπράττει ασυγχώρητα γραμματικά και συντακτικά σφάλματα.»)
Η Ορθόδοξη Εκκλησία εκράτησε και διετήρησε μέχρι σήμερα τις αρχαίες συνήθειες με πολύ σεβασμό και με μεγάλη ακρίβεια. Όσες τροποποιήσεις έγιναν από πνεύμα φιλανθρωπίας και οικονομίας, καθιερώθηκαν έπειτα από την έγκριση της Εκκλησιαστικής Αρχής, η οποία αποφαίνεται πάντοτε Συνοδικώς και ουδέποτε ατομικώς! Και αυτό γίνεται για να αποθαρρύνονται οι προσωπικές παρεμβάσεις και οι κατά περίστασιν αυθαίρετες αλλαγές.
Έχει μεγάλη σημασία, όλες οι Ιερές Ακολουθίες να τελούνται παντού και πάντοτε κατά τον αυτόν τρόπον, για να διασφαλίζεται η ενότητα της Εκκλησίας και να δοξάζεται το πάντιμον και μεγαλοπρεπές όνομα της Αγίας Τριάδος «εν ενί στόματι και μια καρδία».
Όταν υιοθετούνται ασύμβατες και ετερόκλιτες αλλαγές, νοθεύεται και αλλοιώνεται η γνησιότητα των λειτουργικών εκφραστικών σχημάτων, με αποτέλεσμα να υποχωρεί το εκκλησιαστικό φρόνημα και να επικρατεί η κοσμική αισθητική, η οποία οδηγεί στον εκτροχιασμό της επιπόλαιης αυταρέσκειας. Η ρίζα του κακού είναι ο άμετρος εγωισμός και η ναρκισσιστική επιδειξιομανία!
Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος παρατηρεί ότι εάν οι παρατυπίες επαναλαμβάνονται, τότε παγιώνονται και η κανονική τάξις θεωρείται αταξία!
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ THΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
Ἀπὸ τὰ πρῶτα Χριστιανικὰ χρόνια ἕως καὶ σήμερα, ἡ Ἐκκλησία χρησιμοποίησε καὶ χρησιμοποιεῖ τὸ μονωδικὸ εἶδος ψαλμῳδίας, δηλαδὴ αὐτὸ ποὺ οἱ φωνὲς τοῦ χοροῦ ταυτοχρόνως ἐκτελοῦν ὁρισμένες μελῳδίες. Ἀπαγορεύτηκε δὲ ἡ χρήση τοῦ πολυφωνικοῦ εἴδους ψαλμώδησης καὶ τῶν ὀργάνων μουσικῆς, καθὼς ἡ μονοφωνικὴ μουσικὴ χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν φυσικότητα καὶ τὴν κομψότητα τοῦ φωνητικοῦ ὀργάνου τοῦ ἀνθρώπου, ἐνῷ ἡ χρήση ὀργάνων προσδίδει χαρακτῆρα ρομαντικὸ καὶ κοσμικὸ ποὺ ἁπλᾶ τέρπει τὶς αἰσθήσεις χωρὶς νὰ δημιουργεῖ κατάνυξη καὶ πνευματικὴ ἀνάταση, καθηλώνοντας ἔτσι τὸν ἄνθρωπο στὴν γήϊνη πραγματικότητα. Τὰ πρῶτα Ἐκκλησιαστικὰ ᾄσματα, ποὺ ἦταν ἁπλὰ καὶ εὔκολα στὴν μελώδηση (ἀντίφωνα, πολυέλεοι, δοξολογία, ἀπολυτίκια, τροπάρια κλπ), ψάλλονταν ἀπὸ σύσσωμο τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας στὶς διάφορες λατρευτικὲς συνάξεις τους. Μὲ τὴν ἵδρυση τοῦ Βυζαντίου, ἡ ἀρχαία αὐτὴ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ ἀναπτύχθηκε συστηματικότερα λόγῳ τῆς εἰσαγωγῆς στὴν λατρεία θρησκευτικῶν τελετῶν ὅπως τῶν λιτανειῶν, τῶν παννυχίδων, τῶν ὁλονυκτίων λειτουργιῶν. Ἔτσι, μὴ δυνάμενοι οἱ πιστοὶ νὰ συμμετέχουν στὴν ψαλμώδηση, προκαλώντας χασμωδίες καὶ σύγχυση στὴν λατρεία, ὑποκαταστάθηκαν ἀπὸ τοὺς Ψάλτες οἱ ὁποῖοι, ἐλάμβαναν τὴν θέση, περίπου, ποὺ γνωρίζουμε σήμερα καὶ ἔψαλλαν διαμέσου ἑνὸς βιβλίου. Ἐξάλλου, ἡ σημασία τῆς σωστῆς ψαλμωδίας πρὸς τὸν Θεὸ καταδεικνύεται καὶ ἀπὸ τὴν θέσπιση τοῦ ΙΕ΄ κανόνος τῆς ἐν Λαοδικείᾳ Συνόδου (360 μ.χ): «ἵνα μηδείς, πλήν τῶν καθιερωμένων ψαλτῶν, ἔχῃ τό δικαίωμα τοῦ ἄρχεσθαι τῆς ψαλμῳδίας ἐν ταῖς συνάξεσι τῶν χριστιανῶν».
Χρησιμοποιώντας τὶς συλλαβὲς τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου οἱ πρώτοι Χριστιανοὶ μελοποιοὶ συνέθεταν τὰ μέλη προσδίδοντας σὲ αὐτὰ μουσικὴ ὑπόσταση. Ἀργότερα, μετὰ τὸν Δ΄ αἰῶνα καὶ ἕως τὸν Ζ΄ αἰῶνα, ἡ μουσικὴ ἀναπτύχθηκε καὶ πῆρε τὴ μορφὴ τῆς ἐκφωνητικῆς παρασημαντικῆς, ὅπου μὲ τὴν χρήση διαφόρων σημαδιῶν πάνω στὸ ποίημα (Εὐαγγελικὸ ἢ Ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα) καθόριζαν τὸ τρόπος μελώδησής του. Τὰ σημεῖα αὐτὰ ἦταν πολὺ ἁπλά, συνιστώμενα ἀπὸ τόνους καὶ πνεύματα σὲ χρῶμα πορφυρό, σημειωμένα πάνω ἢ κάτω ἀπὸ τὸ Εὐαγγελικὸ ἢ Ἀποστολικὸ κείμενο, ὅπως ἐπίσης καὶ τὰ γράμματα γ, τ, Ϛ, σημειωμένα σὲ διάφορες στάσεις.
Ἡ Βυζαντινὴ ὑμνογραφία καὶ μελοποιΐα χαρακτηρίζεται ἀπὸ τρεῖς περιόδους δημιουργίας ἀνὰ τοὺς αἰῶνες: τὴν πρώτη περίοδο ἀπὸ τὸν Α΄ ἕως τὸν Η΄ αἰῶνα, τὴν δεύτερη περίοδο, ἀπὸ τὸν Η΄ ἕως τὸν ΙΕ΄ αἰῶνα, καὶ τὴν τρίτη περίοδο ἀπὸ τὸν ΙΕ΄ αἰῶνα ἕως καὶ σήμερα. Ἡ πρώτη περίοδος χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν ποίηση τῶν βασικῶν ὕμνων τῆς Θείας Λατρείας ὅπως τοὺς ξέρουμε καὶ σήμερα: ὁ ὕμνος «Ὁ Μονογενὴς Υἱὸς καὶ λόγος τοῦ Θεοῦ», ὁ «χερουβικός» ὕμνος, ὁ «τρισάγιος» ὕμνος, τὸ σύμβολο τῆς πίστεως καθὼς καὶ ἀπὸ τὰ διάφορα «κοντάκια», «ἀπολυτίκια» τά ὁποία ψάλλονταν στήν Θ. Λειτουργία. Κυριότεροι ἐκπρόσωποι αὐτῆς τῆς περιόδου εἶναι οἱ· Ἀθανάσιος ὁ Μέγας (296-374 μ.χ), Γεώργιος Πισίδης (ἀρχὲς Ζ΄ αἰῶνος), ὁ ποιητὴς τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου, Ρωμανὸς ὁ μελῳδὸς (Ϛ΄ αἰῶνας) ὁ ποιητὴς τῶν Κοντακίων καὶ κορυφαῖος τῶν ὑμνογράφων τῆς Ἐκκλήσιας. Ἡ δεύτερη περίοδοςξεκινάει μὲ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνὸ πού θεωρεῖται τὸ «μεταίχμιο» τῆς ἀρχαίας καὶ νεωτέρας ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ἐναρμόνισε τὴν μουσικὴ τῶν ἀρχαίων ἑλλήνων στὶς ἀνάγκες τῆς λατρείας τῶν χριστιανῶν καὶ τὴν καλλιέργησε τόσο ὥστε νὰ προκαλέσει τὸ θαυμασμό της. Ὀργάνωσε τὴν πρὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ ψαλμῳδία, συντάσσοντας τὴν σὲ ὀκτὼ ἤχους, ἀπορρίπτοντας τὸ πλῆθος τῶν μελῶν τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς μουσικῆς ποὺ εἴχαν διεισδύσει, προκαλώντας ἐνθουσιασμὸ μὲ ἄσεμνο καὶ ἀπρεπῆ χαρακτῆρα. Ἐπινόησε τὴν «ἀγκιστροειδῆ παρασημαντική» στὴν ὁποία βασίστηκε γιὰ νὰ ποιήσει καὶ νὰ ἐμελίσει τὰ ποιήματά του. Οἱ χαρακτῆρες αὐτοὶ χαρακτηρίζονταν ὡς «γριφώδεις καὶ συμβολικοί», ὁμοιάζοντας μὲ αὐτοὺς τῶν ἱερογλυφικῶν τῶν Αἰγυπτίων. Μάλιστα δέ, λόγω τοῦ πλήθους τῶν μελισμάτων οἱ σπουδαστὲς τῆς Βυζαντινῆς μουσικῆς διδάσκονταν ἐπὶ δεκαπενταετίαν καὶ διὰ τῆς «ἕξεως» (ἀποστηθίζοντας) τὰ διάφορα ᾄσματα. Κυριότεροι ἐκπρόσωποι αὐτῆς τῆς περιόδου εἶναι οἱ· Ἰωάννης ὁ μαΐστωρ ὁ Κουκουζέλης, Λέων ὁ σοφὸς (886-911), Ἰωάννης ὁ γλυκὺς (900), Ἰωάννης ὁ Κλαδᾶς (ΙΕ΄ αἰῶνας), Θεόδωρος Λάσκαρης, αὐτοκράτωρ Νικαίας (1255-1269) ὁ καὶ ποιητῆς τοῦ Παρακλητικοῦ κανόνος στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο καὶ ἄλλοι. Κυριότερα μελωδήματα εἶναι τὰ τροπάρια τῆς «Ὀκτωήχου» (στιχηρὰ Ἀνατολικά, οἱ τριαδικοὶ κανόνες, τὰ ἐξαποστειλάρια, ἀναβαθμοί), τὰ «στιχηρὰ δοξαστικά», τὰ «ἀνοιξαντάρια» τοῦ ἑσπερινοῦ, τὰ «κοινωνικά», τὰ «ἀλληλουϊάρια», τὰ «κρατήματα», οἱ «πολυέλαιοι» κ.λπ.
Τέλος, ἡ τρίτη περίοδος τῆς Ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν δύναμη τῆς Ρωμηοσύνης ποὺ ἂν καὶ ὑποτασσόμενη ἀπὸ τὸν κατάκτητὴ κατόρθωσε ὄχι μόνο νὰ διατηρήσει ἀναλλοίωτη τὴν Βυζαντινὴ μουσικὴ της παράδοση ἀλλὰ καὶ νὰ εἶναι πιὸ παραγωγικὴ ἀπὸ πλευρᾶς μελοποιΐας στὴν ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς. Ξεχωρίζουν οἱ· Γερμανὸς Ἀρχιερεὺς νέων Πατρῶν (β΄ ἥμισυ ΙΖ΄ αἰῶνος), Βαλάσιος Ἱερεὺς ὁ καὶ Νομοφύλαξ τῆς Μ. Ἐκκλησίας, Πέτρος ὁ γλυκὺς ὁ Μπερεκέτης (μέσα ΙΗ΄ αἰῶνος), Μανουὴλ Χρυσάφης ὁ παλαιός (ὁ ἐπὶ τῆς ἁλώσεως λαμπαδάριος), Πέτρος ὁ Λαμπαδάριος (ΙΗ΄ αἰὼν), Γεώργιος Ραιδεστηνός (ΙΘ΄ αἰὼν), Γεώργιος ὁ Βιολάκης (ΙΘ΄ αἰὼν), Ἰάκωβος ὁ Πρωτοψάλτης (ΙΘ΄ αἰὼν) καὶ ἄλλοι. Κυριότερα μελωδήματα τῆς περιόδου αὐτῆς εἶναι τὰ ἀργὰ «παπαδικᾶ μέλη» ὅπως ἀργὰ χερουβικά, κοινωνικά, κρατήματα, ἀργὰ κεκραγάρια, ἀργὲς δοξολογίες, πασαπνοάρια κ.λπ.
Σημειώνουμε, πὼς μετὰ τὸ 1814 (ἐπιτροπὴ τῶν τριῶν μουσικῶν: Χρυσάνθου ἀρχιμανδρίτου, Γρηγορίου τοῦ Λαμπαδαρίου, Χουρμουζίου ἱεροψάλτου) ἡ χρήση τῆς παρασημαντικῆς γραφῆς τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ καὶ τῶν μετὰ αὐτοῦ μελῳδῶν, ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὴν νέα μεθοδο γραφῆς. Ἡ νεὰ αὐτὴ μέθοδος γραφῆς χρησιμοποιεῖ τοὺς μονοσύλλαβους φθόγγους πα, βου, γα, δι, κε, ζω, νη, ἀντὶ τῶν πολυφθόγγων τοῦ «τροχοῦ», καθιστώντας εὐκολότερη τὴν ἐκμάθηση καὶ ἑρμηνεία της. Διατηρήθηκαν οἱ ὑποστάσεις καὶ κάποιοι χαρακτῆρες ποιότητας καὶ παράλληλα τέθηκαν σαφεῖς κανόνες τῆς θεωρίας τῆς Βυζαντινῆς μουσικῆς ποὺ μέχρι τότε ἦταν ἀκανόνιστοι.
Ἀπὸ τὰ παραπάνω συμπεραίνει κανεὶς πὼς ἡ Ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ ποὺ χρησιμοποιεῖται κάθε Κυριακὴ ἄλλα καὶ σὲ ὅλες τὶς λατρευτικὲς συνάξεις τῶν πιστῶν Χριστιανῶν δὲν εἶναι ἁπλῶς ἔργο αἰσθητικῆς. Διαμορφώθηκε στὸ κύλισμα τῶν αἰώνων μέ πηγὴ της τὸ ἀρχαῖο Ἑλληνικὸ μέλος καὶ μᾶς συνδέει μὲ τὴν ἀρχαία Ἑλληνικὴ παράδοση. Ὅμως αὐτὸ ποὺ τὴν διαφοροποιεῖ ἀπὸ τὶς ἄλλες μουσικὲς παραδόσεις καὶ αὐτὸ ποὺ τὴν κάνει διαχρονικώτερη (περίπου εἴκοσι αἰῶνες τώρα) εἶναι ἡ πνευματικὴ διάστασή της καὶ ὁ κατανυκτικὸς χαρακτῆρας. Ἡ ζύμωσή της μὲ τοὺς ἁγίους της Ἐκκλησίας τὴν διαμόρφωσε σὲ ἠχητικὸ ἀπαύγασμα τοῦ ὀρθοδόξου βιώματος.Ἡ «Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη» ἀναγνωρίζοντας αὐτὴν τὴν ἀξία καὶ δύναμη τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς θὰ παρουσιάζει ψήγματα ἀπὸ αὐτὴν τὴν ζωηφόρο καὶ ἀειζῶο Μουσική μας παράδοση.
Σᾶς εὐχαριστοῦμε. Καλὴ ἀκρόαση.
Ψάλλει ὁ Ἄρχων Πρωτοψάλτης Στανίτσας Θρασύβουλος
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΑΛΑΙΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΩΝ – Ά ΜΕΡΟΣ
ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΄΄ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΑΛΑΙΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΩΝ΄΄, ΤΟΜΟΣ Α΄, ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΕΙΡΑ: ΨΑΛΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (ΕΠΕΤΕΙΑΚΗ ΕΚΔΟΣΗ)
Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 2014
Επανέναρξη των μαθημάτων και της εβδομαδιαίας σύναξης της χορωδίας του «ἐν Ἀθήναις Συλλόγου Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως»
Ερμηνεία των Καταβασιών της Υψώσεως του Τιμίου και ζωοποιού Σταυρού
᾿Ωδή α´. ῏Ηχος πλ. δ´
«Σταυρόν χαράξας Μωσῆς, ἐπ᾿ εὐθείας ῥάβδῳ, τήν ᾿Ερυθράν διέτεμε, τῷ ᾿Ισραήλ πεζεύσαντι· τήν δέ ἐπιστρεπτικῶς, Φαραώ τοῖς ἅρμασι, κροτήσας ἥνωσεν· ἐπ᾿ εὔρους διαγράψας, τό ἀήττητον ὅπλον· διό Χριστῷ ᾄσωμεν, τῷ Θεῷ ἡμῶν· ὅτι δεδόξασται».
῾Ο Μωυσῆς, ἀφοῦ χάραξε σέ εὐθεία γραμμή στό νερό μέ τή ράβδο του τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ, χώρισε στά δύο τήν ᾿Ερυθρά θάλασσα, γιά νά περάσει πεζῆ ὁ ᾿Ισραηλιτικός λαός. Τήν ἴδια δέ (τή θάλασσα), ὅταν γύρισαν μέ ἅρματα τοῦ Φαραώ καταδιώκοντας τό λαό, ἀφοῦ τήν χτύπησε πλαγίως, τήν ἕνωσε πάλι (γιά νά πνίξει τούς διῶκτες), ἀφοῦ σχημάτισε στό πλάτος τῆς θάλασσας τό ἀήττητο ὅπλο τοῦ σταυροῦ. Γιαυτό ἄς ἀνυμνοῦμε τό Θεό μας, γιατί μέ ὅ,τι ἔκανε δοξάσθηκε ἡ δύναμή του.
῾Η ὑπόθεση τῆς ὠδῆς ἀναφέρεται στή θαυμαστή διάσωση τῶν ῾Εβραίων ἀπό τό διωκτικό μένος καί τήν κακότητα τοῦ Φαραώ, ἡγεμόνα τῶν Αἰγυπτίων. Τά γεγονότα εἶναι γνωστά. Οἱ ῾Εβραῖοι στενάζουν κάτω ἀπό τόν ἐπαχθή ζυγό τῶν Αἰγυπτίων. Μέ τήν παρέμβαση τοῦ Μωυσῆ, ὁ Φαραώ, μή ἀντέχοντας τά θαυμαστά σημεῖα καί τίς φοβερές πληγές πού ἐπέφερε ὁ Θεός διά μέσου τοῦ ἀπεσταλμένου ὑπηρέτη του, ἄφησε ἐλεύθερο τόν ᾿Ισραήλ νά γυρίσει πίσω στή χώρα τῶν πατέρων του. ᾿Αφοῦ ὅμως ἀναχώρησε ὁ λαός, ὁ μιαιφόνος ἄρχοντας μετάνιωσε. Θέλησε νά γυρίσει πίσω τούς ἐλευθερωθέντας σκλάβους.
῎Εστειλε, λοιπόν, τούς ἁρματηλάτες του γιά νά ἐκπληρώσουν τήν προσταγή του. ῾Ο λαός εἶχε ἤδη φθάσει μπροστά στήν ᾿Ερυθρά θάλασσα. Πῶς ὅμως θά μποροῦσε νά διαπλεύσει τό ὑγρό στοιχεῖο, μή διαθέτοντας μέσα πλωτά; Στήν ἀμηχανία του αὐτή προστέθηκε καί ὁ φόβος, γιατί εἶδε ξαφνικά τό πλῆθος τῶν ἁρμάτων τῶν Αἰγυπτίων νά τούς καταδιώκει καί νά ἀπειλεῖ τήν μόλις ἀποκτηθείσα ἐλευθερία τους καί τή ζωή τους. ῾Η θέση τους ἦταν ἀπελπιστική. Παρέλυσαν ἀπό φόβο ἡ καρδιά καί τά γόνατά τους. ῎Αρχισαν νά φωνάζουν καί νά κλαῖνε. Τότε παρενέβη ὁ ἐλευθερωτής. Μέ ὑπόδειξη τοῦ Θεοῦ ὁ Μωυσῆς, πού ἡγεῖτο τοῦ λαοῦ, χάραξε μέ τή ράβδο του σταυροειδῶς τή θάλασσα, ἡ ὁποία χωρίστηκε στά δύο, τά νερά ὀρθώθηκαν ἔνθεν καί ἔνθεν, καί ἄφησαν νά φανεῖ ὁ πυθμένας τῆς θάλασσας σάν χέρσα γῆ. Τότε ὅρμησε ὁ λαός καί διόδευσε πεζῆ τό ἀναφανέν χώρισμα. Τό ἴδιο ἔκανε καί τό στράτευμα τοῦ Φαραώ. Οἱ στρατιῶτες ὅρμησαν καί αὐτοί μέ τά ἅρματά τους στό χώρισμα τῆς θάλασσας, καταδιώκοντας τόν ἄμαχο λαό. ῞Οταν ὅμως εἶχαν περάσει οἱ ῾Εβραῖοι στήν ἀντίπερα ὄχθη καί ἐνόσω οἱ διῶκτες διέτρεχαν ἀκόμη μέ ὁρμή τό θαλάσσιο βυθό, ὁ Μωυσῆς χτύπησε καί πάλι σταυροειδῶς τά θαλάσσια νερά, τά ὁποῖα ἑνώθηκαν γιά νά πνίξουν πανστρατιά ἵππους καί ἀναβάτες.
῾Η ὠδή αὐτή εἶναι πραγματικά μεγαλειώδης. Θά τή συναντήσουμε καί σέ πολλές ἄλλες ὠδές τῶν Καταβασιῶν, ἀλλά καί σέ ὁλόκληρη τήν ῾Υμνολογία τῆς ᾿Εκκλησίας μας, ὡς τό μεγάλο θαῦμα τοῦ Θεοῦ, ἡ δίκαιη ἀπάντησή του στήν κακότητα τῆς ἱστορίας τῶν ἀνθρώπων καί τήν ἰταμή πρόκληση τῶν δυνάμεων τοῦ σκότους καί τῆς ἁμαρτίας.
᾿Ωδή γ´.
«῾Ράβδος εἰς τύπον τοῦ Μυστηρίου παραλαμβάνεται· τῷ βλαστῷ γάρ προκρίνει τόν ἱερέα· τῇ στειρευούση δέ πρῴην, ᾿Εκκλησίᾳ νῦν, ἐξήνθησε, ξύλον Σταυροῦ, εἰς κράτος καί στερέωμα».
῾Η ράβδος (τοῦ ᾿Ααρών ἡ βλαστήσασα) χρησιμεύει σάν προτύπωση τοῦ μυστηρίου (τοῦ σταυροῦ καί τῆς ᾿Εκκλησίας)· διότι μέ τό βλαστό πού ἔβγαλε, κρίνει ποιός θά ὁριστεῖ ἱερέας. Τώρα (στή νέα οἰκονομία τοῦ Θεοῦ) στήν πρώην ᾿Εκκλησία (τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης) πού ἦταν στείρα, βλάστησε τό ξύλο τοῦ Σταυροῦ, πού τήν ἔκανε στέρεη καί δυνατή. Μετά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ λαοῦ, τήν περιπλάνησή του στήν ἔρημο καί τήν ἐγκατάστασή του στή γῆ τῶν πατέρων του, δημιουργήθηκε ζήτημα ἀπό ποιά πατριά ἐκ τῶν δώδεκα καί ἀπό ποιόν οἶκο θά λαμβανόταν τό ἱερατεῖο τοῦ λαοῦ. Μέ ὑπόδειξη τοῦ Θεοῦ πάρθηκαν δώδεκα ράβδοι ξηρές, μιά ἀπό κάθε οἶκο πατριᾶς, οἱ ὁποῖες τοποθετήθηκαν στήν Κιβωτό τῆς Διαθήκης στή Σκηνή τοῦ Μαρτυρίου. ῞Οποια ράβδος θά ἔβγαζε βλαστό, ἦταν σημεῖο ὅτι ἀπό τήν ἀντίστοιχη πατριά της ἔπρεπε, κατά τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, νά λαμβάνεται τό ἱερατεῖο. Βλάστησε δέ ἡ ράβδος πού ἀνῆκε στήν πατριά τοῦ Λευΐ, ἐπί τῆς ὁποίας ἦταν γραμμένο τό ὄνομα τοῦ ᾿Ααρών.
῞Ο,τι συνέβη τότε προτυπώνει τό μυστήριο τοῦ τιμίου Σταυροῦ καί τῆς χριστιανικῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Η παλαιά ᾿Εκκλησία (ἡ Συναγωγή) ἦταν στείρα καί ἄγονη. ᾿Ανῆκε στήν πρώτη οἰκονομία τοῦ Θεοῦ. ᾿Απ᾿ αὐτήν ἔλειπαν τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ πλήρης ἐνέργεια τοῦ παναγίου Πνεύματος, τό πλήρωμα τῆς λυτρωτικῆς του χάριτος. ῏Ηταν γηρασμένη καί ἀδύναμη. Μέ τό λυτρωτικό ὅμως πάθος τοῦ Χριστοῦ πού ἔγινε ἐπάνω στό σταυρό, τόν ὁποῖο προτύπωνε ἡ παλαιά ἐκείνη ράβδος πού ἐξήνθησε, βλάστησε ἡ νέα ζωή τοῦ Θεοῦ, τό σφρίγος τῆς νέας λυτρωτικῆς οἰκονομίας, γράφτηκε ἡ Νέα Διαθήκη στό αἷμα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καί ἡ παλαιά ᾿Εκκλησία ἀναζωογονήθηκε στή νέα ᾿Εκκλησία, «ἥν περιεποιήσατο ὁ Κύριος διά τοῦ ἰδίου αἵματος». Μέ τόν τίμιο Σταυρό κραταιώθηκε τό μυστήριο τοῦ Θεοῦ, στερεώθηκε ἡ ᾿Εκκλησία του στόν κόσμο καί δοξάστηκε τό ἅγιο ῎Ονομά του στά πέρατα τῆς γῆς.
᾿Ωδή ε´
«῎Ω τρισμακάριστον Ξύλον! ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστός, ὁ Βασιλεύς καί Κύριος· δι᾿ οὗ πέπτωκεν ὁ ξύλῳ ἀπατήσας, τῷ ἐν σοί δελεασθείς, Θεῷ τῷ προσπαγέντι σαρκί, τῷ παρέχοντι, τήν εἰρήνην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν».
῎Ω ξύλο τρισμακάριστο! πάνω στό ὁποῖο ἅπλωσε τό σῶμα του (σταυρώθηκε) ὁ Βασιλεύς καί Κύριος· διά τοῦ ὁποίου ἔπεσε (ἡττήθηκε) αὐτός (ὁ διάβολος), ὁ ὁποῖος, διά τοῦ ξύλου (τοῦ δέντρου τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ) ἐξαπάτησε (τόν ἄνθρωπο στήν ᾿Εδέμ διά τῆς βρώσεως τοῦ ἀπαγορευμένου καρποῦ), ἀφοῦ δελεάστηκε ἀπό τό Θεό πού καρφώθηκε ἐπάνω σου, κατά τή σάρκα του (τήν ἀνθρώπινη φύση του), καί ὁ ὁποῖος παρέχει εἰρήνη στίς ψυχές μας. Τό ξύλο τοῦ Σταυροῦ εἶναι πραγματικά τρισμακάριστο. Ξύλο ἅγιο καί τιμημένο. Πάνω του πέθανε ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Πέθανε τό σῶμα Του φυσικά, τό ὁποῖο προσέλαβε ἀπό τήν ἄχραντη Μητέρα του. Δέν πέθανε ἡ θεότητα, ἡ ὁποία, ὡς πνεῦμα ἄπειρο, αἰώνιο καί ἀναλλοίωτο, εἶναι ἀπαθής, βρίσκεται πέρα ἀπό παθήματα ἁρμόζοντα στήν κτιστή καί πεπερασμένη φύση τῶν ἀνθρώπων. Μιά τέτοια φύση ἦταν καί αὐτή μέ τήν ὁποία ἑνώθηκε ἡ φύση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, φύση κτιστή, δυνάμενη νά πάθει καί νά ἀποθάνει. ᾿Αλλιώτικα, πῶς θά ἔσωζε μέ τό πάθος της τόν ἄνθρωπο ἀπό τήν ἁμαρτία καί τόν αἰώνιο πνευματικό θάνατο;
Στό Σταυρό ἅπλωσε τό πανακήρατο σῶμα του ὁ Κύριος. Καρφώθηκε σ᾿ αὐτόν σάν ἐπονείδιστος κακοῦργος. Τόν ἔβαψε μέ τό πανάσπιλο αἷμα του, μέ τό ὁποῖο ξέπλυνε τίς ἁμαρτίες ὅλου τοῦ κόσμου, ἀφάνισε τίς ἐνοχές τῆς ἁμαρτίας, καθάρισε τή φύση ἀπό τούς σπίλους τῆς φθορᾶς, τήν ἀφθαρτοποίησε καί τή θέωσε. Στό Σταυρό ὁ Θεός πάτησε μέ τό θάνατό Του τό θάνατο· «θανάτῳ θάνατον πατήσας», ψάλλει πανηγυρικά ἡ ᾿Εκκλησία μας. Νίκησε τό μεγάλο ἐχθρό, πού ἔπνιγε ἀσφυκτικά τόν κόσμο. Στό Σταυρό ὁ Χριστός διαπόμπευσε τίς ἀρχές τοῦ σκότους καί τῆς ἀνομίας, τό διάβολο, πίσω ἀπό τόν ὁποῖο βρισκόταν τό τραγικό δράμα τῶν ἀνθρώπων. Αὐτός κατόρθωσε μέ τήν πανουργία του νά παραπλανήσει καί νά παρεμποδίσει τόν πρωτόπλαστο, νά τόν ρίξει στό χάος τῆς παρακοῆς καί τῆς ἀποστασίας. Μέ τή σειρά του ὅμως δελεάστηκε κι αὐτός ἀπό τήν ἀπειρόσοφη βουλή τοῦ Θεοῦ, μή γνωρίζοντας τό θεῖο λυτρωτικό μυστήριο. Συνήργησε νά σταυρωθεῖ ὁ Χριστός, τόν ὁποῖο θανάσιμα μισοῦσε καί ζήλευε, μή ἔχοντας ὅμως συναίσθηση ὅτι ὁ θάνατος ἐκεῖνος δέν ἦταν θάνατος ἑνός δίκαιου καί ἀνεπίληπτου ἀνθρώπου, ἀλλά ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ, πού ἦταν ἑνωμένος μαζί του. ῎Ετσι πλανήθηκε ὁ πλάνος, «πεπλάνηται ὁ πλάνος», ὅπως ψάλλει θρηνωδούσα ἡ ᾿Εκκλησία τόν Κυριό της.
Στό Σταυρό ὁ Χριστός ἔδησε τόν δυνατό (τό διάβολο) καί διήρπασε τά σκεύη του, καταργήσας τό κράτος καί τή δύναμή του. Στό τίμιο ξύλο δόθηκε ἡ μεγάλη μάχη καί κερδίθηκε ἡ παμμέγιστη νίκη, ἡ νίκη τοῦ Θεοῦ, τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἀνθρώπων· ἡ νίκη τῆς θείας Βασιλείας.
᾿Ωδή στ´
«Νοτίου θηρός ἐν σπλάχνοις, παλάμας ᾿Ιωνᾶς, σταυροειδῶς διεκπετάσας, τό σωτήριον πάθος προδιετύπου σαφῶς· ὅθεν τριήμερος ἐκδύς, τήν ὑπερκόσμιον ᾿Ανάστασιν ὑπεζωγράφησε, τοῦ σαρκί προσπαγέντος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καί τριημέρῳ ἐγέρσει, τόν κόσμον φωτίσαντος».
Στά σπλάχνα τοῦ θαλάσσιου θηρός (τοῦ θεριοῦ, τοῦ κήτους), ἁπλώσας τίς παλάμες του σέ σχῆμα σταυροῦ ὁ ᾿Ιωνᾶς, προδιατύπωνε μέ σαφήνεια τό σωτήριο πάθος (τοῦ Χριστοῦ)· ἀπό τό ὁποῖο (κῆτος), ἀφοῦ βγῆκε τήν τρίτη ἡμέρα, περιέγραψε μέ χρώματα ζωντανά τήν ὑπερκόσμια ᾿Ανάσταση Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, πού καρφώθηκε (στό Σταυρό) καί μέ τήν τριήμερη ἔγερσή του (ἐκ τῶν νεκρῶν), φώτισε τόν κόσμο. ῾Η ὠδή αὐτή ἱστορεῖ τήν ὑπόθεση τοῦ ᾿Ιωνᾶ· μιά ἱστορία πολύ παράδοξη καί ἰδιότυπη, τοῦ ἀνθρώπου νά παλεύει μέ τό Θεό. ῾Ο ᾿Ιωνᾶς ἦταν προφήτης. ᾿Ανῆκε στό Θεό, ἐνταγμένος στήν ὑπηρεσία του καί ἀφοσιωμένος δοῦλος του. Κάποια μέρα ὁ Θεός τοῦ ἀνέθεσε μιά ἀποστολή, νά κηρύξει μετάνοια στούς κατοίκους τῆς πόλεως Νινευή, τούς ὁποίους βάραιναν ἁμαρτίες καί κρίματα πολλά. ῾Ο ᾿Ιωνᾶς ὅμως ἀντέδρασε ἀρνητικά στό πρόσταγμα τοῦ Θεοῦ. Δέ θέλησε νά ἀναλάβει τήν ἐκτέλεση τῆς προφητικῆς του ἀποστολῆς. Θά εἶχε βέβαια τούς λόγους του. ῎Ισως νά εἶχε ἀποκάμει ἀπό τόν ἁμαρτωλό ἐκεῖνο λαό. Σκέφτηκε νά φύγει ἀπό τό μέρος του, νά πάει μακριά, ἐλπίζοντας ὅτι ὁ Θεός θά τόν ἔχανε. ᾿Αφελεῖς οἱ σκέψεις τοῦ πλάσματος. Γιατί ποιός μπορεῖ νά ἀποφύγει τήν παρουσία τοῦ παντεπόπτη Θεοῦ; ῾Ο ἄνθρωπος ὅμως, ἔστω κι ἄν εἶναι προφήτης, δέν παύει νά ἔχει τίς ὅποιες στιγμές καί ἰδιοτροπίες του. ᾿Επιβιβάστηκε, λοιπόν σέ πλοῖο γιά νά πάει στήν πόλη Θαρσίς, νά εἶναι μακριά ἀπό τό Θεό καί νά ἡσυχάσει ὁριστικά μέ τό πρόβλημα πού τόν ἀπασχολοῦσε. Κατά τόν πλοῦν ὅμως ὁ Θεός ἄδραξε τό δραπέτη. Σηκώθηκε τρικυμία καί τό πλοῖο κινδύνευε νά καταποντισθεῖ. Φάνηκε, ὅτι κάποιος ἀπό τούς ταξιδιῶτες ἦταν ὁ αἴτιος τοῦ κακοῦ. Γιά νά βρεθεῖ δέ ποιός ἦταν ἔβαλαν κλήρους. ῾Ο κλῆρος σημάδεψε τόν ᾿Ιωνᾶ, τόν παράδοξο ταξιδιώτη. Μέ ὑπόδειξή του τόν ἔριξαν στή θάλασσα, ἡ ὁποία ἀμέσως γαλήνεψε. ῾Ο ᾿Ιωνᾶς ὅμως δέν πνίγηκε. Κατά προσταγή τοῦ Θεοῦ, ἕνα τεράστιο θαλάσσιο κῆτος κατάπιε τόν προφήτη, ὁ ὁποῖος ἔμεινε στήν κοιλιά του τρεῖς μέρες καί τρεῖς νύχτες. ᾿Εκεῖ ὁ προφήτης μεταμελήθηκε γιά τήν ἀπείθειά του, κατάλαβε πόσο μάταιο ἦταν νά μάχεται κανείς τόν παντοδύναμο καί μεγαλοδύναμο Θεό. Προσευχήθηκε μέ κατάνυξη, ὑμνολογώντας τό ἅγιο ῎Ονομά του. Τήν τρίτη ἡμέρα τό κῆτος τόν ἐξήμεσε στή στεριά, αὐτός τότε μέ συντριβή καρδιᾶς ἐκπλήρωσε τήν προφητική του ἀποστολή. ῾Ο Θεός νίκησε, ἀλλά καί ὁ ἄνθρωπος «νίκησε» στήν τόσο παράδοξη ἥττα του. ῾Η βουλή τοῦ Θεοῦ ἐκπληρώθηκε. ῾Ο ᾿Ιωνᾶς ἀποκαταστάθηκε στό προφητικό του ἀξίωμα.
᾿Ωδή θ´
«Μυστικός εἶ Θεοτόκε Παράδεισος, ἀγεωργήτως βλαστήσασα Χριστόν, ὑφ᾿ οὗ τό τοῦ Σταυροῦ ζωηφόρον ἐν γῇ, πεφυτούργηται δένδρον· δι᾿ οὗ νῦν ὑψουμένου, προσκυνοῦντες αὐτόν, σέ μεγαλύνομεν».
Θεοτόκε, σύ εἶσαι Παράδεισος μυστικός, διότι χωρίς ἀνθρώπινο γεωργό (ἀνθρώπινη συνεργία) βλάστησες τό Χριστό, ἀπό τόν ὁποῖο φυτεύτηκε στή γῆ τό ζωηφόρο δέντρο τοῦ Σταυροῦ. Διά τοῦ ὁποίου τώρα ὑψουμένου (κατά τήν ὕψωση τοῦ τιμίου Σταυροῦ) προσκυνοῦντες τό Θεό (πού σταυρώθηκε σ᾿ αὐτό), μεγαλύνουμε σέ, τήν ἄχραντη Μητέρα Του. Μετά τόν Τριαδικό Θεό, ἡ ἀνύμνηση τῆς ᾿Εκκλησίας διαβαίνει στό ἄχραντο πρόσωπο τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου. Τά δύο μυστήρια εἶναι ἀλληλένδετα. Τό χριστολογικό δόγμα ἐκβάλλει φυσιολογικά στό θεομητορικό. ῾Η Μητέρα δέν μπορεῖ νά νοηθεῖ χωρίς τόν Υἱόν. ῞Οπου ᾿Εκεῖνος, ἐκεῖ καί αὐτή. Στόν ἄχραντο Υἱό ὑπάρχουν τό σῶμα καί τό αἷμα τῆς πάναγνης Μητέρας. Τό φοβερό δίδυμο τῆς οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ, πού δυναμίτισε τό κράτος τῆς φθορᾶς καί ἐκτίναξε τό κράτος τοῦ θανάτου!
῾Η ὠδή χαρακτηρίζει τή Θεοτόκο σάν παράδεισο μυστικό. ῾Η σύγκριση γίνεται μέ τόν πρῶτο παράδεισο στήν ᾿Εδέμ, στόν ὁποῖο τοποθετήθηκε ὁ ᾿Αδάμ νά ζεῖ μετά τή δημιουργία του. Στόν παράδεισο ἐκεῖνο ὑπῆρχε τό ξύλο τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, καθώς καί τό δέντρο τῆς ζωῆς. ᾿Από τό πρῶτο ἐκεῖνο ξύλο βλάστησε, διά τῆς παρακοῆς, ἡ ἀποστασία ἀπό τό Θεό καί ὁ θάνατος. ῾Η Θεοτόκος εἶναι ἕνας νέος μυστικός Παράδεισος. Σ᾿ αὐτόν φυτεύτηκε, χωρίς ἀνθρώπινη συνεργία, ὁ Χριστός, τό δένδρο τῆς νέας πνευματικῆς ζωῆς καί ἀφθαρσίας. ῾Ο Χριστός μέ τή σειρά του ἀνύψωσε στή γῆ (στό Γολγοθᾶ), τό ζωηφόρο ξύλο τοῦ Σταυροῦ, στό ὁποῖο, προσπαγείς, «ἀθανασίαν ἐπήγασεν ἀνθρώποις». Κατά τήν ῞Υψωση τοῦ τιμίου Σταυροῦ, οἱ πιστοί, προσκυνοῦντες τό σταυρωθέντα Κύριο τῆς δόξης, μεγαλύνουν τήν ᾿Αειπάρθενο Μητέρα του, ἡ ὁποία συνήργησε, κατά τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ, στό ἄρρητο θεῖο μυστήριο.
ΟΣΙΑ ΚΑΣΣΙΑΝΗ Η ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΣ
Ἡ ὀσία Κασσιανή ἡ ὑμνογράφους, ἐγεννήθηκε περί τό 810 μ.Χ. καί ἀναφέρεται στά χρονικά γιά τή συμμετοχή της στήν ἀντίσταση κατά τῶν εἰκονομάχων. Ἡ παρουσία τῆς Κασσιανῆς ἔχει ἔπισκιάσει τίς σύγχρονές της ὑμνογράφους μελωδούς, διότι ἀποτελεῖ τήν πλέον ἐπιφανή γυναίκα μελωδό (ἔγραφε καί τούς ὕμνους καί τή μελωδία) στήν ἱστορία τῆς βυζαντινής μουσικῆς. Ἔχοντας ἰδιαίτερο ταλέντο, εὐφυῒα, εὐαισθησία καί ἐκφραστικό πλοῦτο διακρίθηκε στόν τομέα τῆς μελουργίας (σ' αὐτό τή βοήθησε ἡ μεγάλη μόρφωση, πού ἡ εὐγενής καταγωγή της τῆς ἐπέτρεψε νά ἔχει). Γι' αὐτό καί τό ἔργο της εἶναι διαχρονικό καί πάντα ἐπίκαιρο, καί συγκινεῖ ἰδιαίτερα τόν ὀρθόδοξο κόσμο. Γνωστή εἶναι καί ἡ παρουσία της σύμφωνα μέ τούς χρονογράφους ἀνάμεσα στίς ὑποψηφίους συζύγους τοῦ αὐτοκράτορος Θεοφίλου, ὅπου «κατήσχυνε» τήν ἐπιχειρηματολογία τοῦ μονάρχου, ἀποδεικνύοντας ὅτι ἡ «ἀγαθότητα τῆς γυναίκας Θεοτόκου ὑπερισχύει τῆς φαυλότητος της γυναίκας Εύας» .
Στήν Κασσιανή ἀποδίδονται γύρω στά 45 ἔργα, ἀπό τά ὁποῖα τά 23 τουλάχιστον εἶναι χωρίς ἀμφιβολία ἰδικά της, ἐνῶ τά ὑπόλοιπα εἶναι ἀγνώστου προελεύσεως. Ἔχει ἐπίσης μελοποιήσει κείμενα διαφόρων ὑμνογράφων. Ἀπό τά πιό γνωστά τροπάρια εἶναι τό περίφημο «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή» , σέ ἦχο πλ. δ΄, πού ψἀλλεται στούς ναούς τή Μεγάλη Τρίτη τό ἑσπέρας, καθώς καί οἱ εἱρμοί ἀπό τήν Α΄, Ε΄ ὠδή τοῦ Κανόνος τοῦ Μεγάλου Σαββάτου «Κύματι Θαλάσσης» ). Τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ἔργου της ἀποτελεῖται ἀπό στιχηρά γιά ἑορταζομένους Ἁγίους. Στήν ἴδια ἀποδίδεται καί ὁ τετραώδιος κανόνας:«Ἄφρων γηραλέε» , ὅπως καί πολλά δοξαστικά, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἕνα περίφημο δοξαστικό τῶν Χριστουγέννων, τό «Αὐγούστου μοναρχήσαντος» , σέ ἦχο β΄. Κατά τόν βυζαντινολόγο Κρουμβάχερ «ἡ Κασσιανή ἦταν μία ἐξαίρετη μορφή καί τό ἔργο της τό διακρίνει ἰσχυρά πρωτοβουλία, βαθεῖα μόρφωσις, αὐτοπεποίθησις καί παρρησία. Πολύ συναίσθημα καί βαθεῖα θεοσέβεια» . Καί ὁ Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης, ἀναφερόμενος στό ἔργο της, ἔγραψε ὅτι «τό χαρακτηρίζει γλυκύτης μέλους ἀκορέστου» . Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη της στίς 7 Σεπτεμβρίου.http://www.apostoliki-diakonia.gr/byzantine_music/ymnografoi/ymnografoi.asp?main=melodoi_sort.asp&page=106#m138
Στήν Κασσιανή ἀποδίδονται γύρω στά 45 ἔργα, ἀπό τά ὁποῖα τά 23 τουλάχιστον εἶναι χωρίς ἀμφιβολία ἰδικά της, ἐνῶ τά ὑπόλοιπα εἶναι ἀγνώστου προελεύσεως. Ἔχει ἐπίσης μελοποιήσει κείμενα διαφόρων ὑμνογράφων. Ἀπό τά πιό γνωστά τροπάρια εἶναι τό περίφημο «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή» , σέ ἦχο πλ. δ΄, πού ψἀλλεται στούς ναούς τή Μεγάλη Τρίτη τό ἑσπέρας, καθώς καί οἱ εἱρμοί ἀπό τήν Α΄, Ε΄ ὠδή τοῦ Κανόνος τοῦ Μεγάλου Σαββάτου «Κύματι Θαλάσσης» ). Τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ἔργου της ἀποτελεῖται ἀπό στιχηρά γιά ἑορταζομένους Ἁγίους. Στήν ἴδια ἀποδίδεται καί ὁ τετραώδιος κανόνας:«Ἄφρων γηραλέε» , ὅπως καί πολλά δοξαστικά, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἕνα περίφημο δοξαστικό τῶν Χριστουγέννων, τό «Αὐγούστου μοναρχήσαντος» , σέ ἦχο β΄. Κατά τόν βυζαντινολόγο Κρουμβάχερ «ἡ Κασσιανή ἦταν μία ἐξαίρετη μορφή καί τό ἔργο της τό διακρίνει ἰσχυρά πρωτοβουλία, βαθεῖα μόρφωσις, αὐτοπεποίθησις καί παρρησία. Πολύ συναίσθημα καί βαθεῖα θεοσέβεια» . Καί ὁ Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης, ἀναφερόμενος στό ἔργο της, ἔγραψε ὅτι «τό χαρακτηρίζει γλυκύτης μέλους ἀκορέστου» . Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη της στίς 7 Σεπτεμβρίου.http://www.apostoliki-diakonia.gr/byzantine_music/ymnografoi/ymnografoi.asp?main=melodoi_sort.asp&page=106#m138Τρίτη 2 Σεπτεμβρίου 2014
«Μουσουργέτες Βυζαντινής Μελωδίας»
Τρεις εκπομπές της τηλεοπτικής σειράς «Μουσουργέτες Βυζαντινής Μελωδίας», που παρουσίαζε πριν αρκετά χρόνια στο 4Ε ο μακαριστός π. Θεόφιλος Τερεζάκης, με προσκεκλημένο τον πρωτοψάλτη κ. Αστέριο Δεβρελή.
Στην πρώτη αναφέρεται σε λεπτομέρειες της τέχνης μας, όπως η σωστή απαγγελία των φωνηέντων ή ο σωστός τονισμός των λέξεων κατά τη μελοποιΐα:
Στη δεύτερη κάνει μια εκτενή παρουσίαση των πηγών της αρχαίας ελληνικής μουσικής και παραθέτει κάποια στοιχεία της:
Στην τρίτη, δράττεται της ευκαιρίας κάποιων ερωτήσεων του π. Θεοφίλου επί στοιχειωδών γνώσεων της θεωρίας της μουσικής μας για να τοποθετηθεί σε θέματα της επικαιρότητας, όπως το ενδεχόμενο της ανανεώσεως της παρασημαντικής, οι διαφορές Βυζαντινής - Δυτικής μουσικής κλπ.:
Πιστεύω πως αξίζει να τις δούμε!
Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)